Robo Danışmanların Gelişimi
"Tarihe iyi bir bakış açısıyla, geçmişi ve bugünü daha iyi anlayabilir, böylece geleceğe dair net bir vizyona sahip olabiliriz." Meksikalı profesyonel yatırımcı Carlos Slim Helu piyasaları bu sözlerle özetliyor. Tarihe baktığımızda, finansal piyasalar 1929 büyük buhranı, 2008 finansal krizini ve 2020 koronavirüs krizini atlamayı başardı. Muhtemelen bundan sonra hangi krizle karşılaşırsa karşılansın onların da üstesinden gelinecektir. Ancak 2008 krizi varlık yönetimi alanında önemli bir dönüm noktası oldu. Kriz sonrasında oluşan güven kaybı yatırım kararı alma süreçlerinde birtakım zorluklar yaşanmasına sebep oldu. Düzenli yatırım tavsiyesi alamama, yatırım danışmanlığı hizmetine erişememe ve düşük getirilerden duyulan memnuniyetsizlik ve finansal kurumlara duyulan güvenin azalması yatırım ve varlık yönetiminde yeni alternatif arayışlarının ve dijitalleşmenin yolunu açtı. Bu gelişmeler, akıllı yatırım çözümleri sunan Robo Danışmanların finans dünyasına hızlı bir giriş yapmasını sağladı.
Yıllar içinde teknoloji geliştikçe, Robo Danışmanlar finansal piyasalarda kendine daha fazla yer buldu. Dijital varlık yönetiminin yaygınlaşmasıyla birlikte, Robo Danışmaları kullananların sayısı da önemli ölçüde arttı. Teknolojide yaşanan gelişmeler, tüm dünyada sektörlerin dijital dönüşüm sürecine yardımcı oldu. Finansal kurumlar da varlık yönetimi alanında yapay zeka (AI) ve makine öğrenimi (ML) gibi teknolojileri gittikçe daha fazla önemsemeye başladı. Yapay zeka (AI) müşteriler için en uygun yatırım ürünlerini bularak, onların düzenli yatırım tavsiyesi alması konusunda büyük bir eksikliği giderdi. Dijitalleşen yatırım yönetimi, finansal kurumların daha fazla müşteriye ulaşmasını ve hizmet kalitelerinde ciddi bir artış yaşanmasını sağladı. Geleneksel yatırım danışmanlığı hizmeti ile karşılaştırıldığında Robo Danışmanlar, otomatize edilmiş özellikleri, düşük işlem maliyetleri, milyonlarca müşteriye kolayca ulaşabilmeleri, insan müdahalesinin olmadığı veya çok az olduğu yatırım yaklaşımları ve yüksek şeffaflık düzeyleri nedeniyle yatırımcıların ilgisini çekti.
Gittikçe artan nüfus, büyüyen ekonomiler, gelişen finansal sistemler ve artan finansal okur yazarlık oranları her geçen yıl daha fazla insanın tasarruf ve yatırım yapmasını sağlıyor. Örneğin, 2010 senesinde sadece Amerika’da 8,5 milyon olan akredite yatırımcı sayısı 2020 yılı itibari ile 13,5 milyonu aşmış durumda. Akreditie yatırımcı büyük ölçekte işlem yapan ve Amerika Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu tarafından kabul edilen yatırımcıları gösteriyor. Akredite olmayanlar da dahil edildiğinde bu rakam çok daha fazla.
Robo Danışmanlar 2000’li yılların başlarında finans sektöründeki danışmanlar ve yöneticiler tarafından bazı yatırım hizmetleri için kullanılıyordu. Herkes tarafından kullanılabilen ilk Robo Danışman olan Betterment 2008 yılında kurulmuş ve 2010 yılından itibaren hizmet vermeye başlamıştır. Başlarda Robo Danışmanlar kullanıcıya basit bir arayüz sunarak daha çok pasif yatırım stratejileri sunmaktaydı. Zamanla kendilerini geliştiren Robo Danışmanlar pasif ve aktif yatırım stratejilerini beraber sunmaya başladılar. Çoğunlukla modern portföy teorisi, black-litterman modeli, teknik analiz ve risk değeri (VAR) gibi kabul gören modeller kullanılıyor. Bazıları uzman ve fon yöneticisi görüşleri ve yatırım komite kararlarını entegre ediyor. Son dönemde makine öğrenmesi kullanan yapay zeka tabanlı Robo Danışmanlar ön plana çıkıyor.
Bütün bunların etkisiyle küresel Robo Danışman pazarı son yıllarda oldukça büyüme kaydetti. Dünya genelinde 400'den fazla Robo Danışman bulunmaktadır. Bu büyüyen pazar beş ana bölgede yoğunlaşıyor; Kuzey Amerika, Avrupa, Asya-Pasifik, Latin Amerika ve Orta Doğu. Kuzey Amerika, Amerika Birleşik Devletleri'nin varlığı nedeniyle pazarın büyük çoğunluğuna hakim. Amerika’da 200'den fazla robo-danışmanlık hizmeti bulunuyor. 2008 yılının sonlarında Amerika Birleşik Devletleri'nde kurulan Betterment ve Wealthfront, dünyanın ilk robo-danışmanlarından. Amerika’da bulunan diğer ana oyuncular; FutureAdvisor, Personal Capital, Vanguard Personal Advisor, Scwab Intelligent, M1 Finance, Acorns.Robo Danışmanlar dünyanın diğer bölgelerinde de varlık göstermeye devam etmektedir. Almanya, İngiltere ve İsviçre, Avrupa pazarını domine etmiş durumda. Şu anda Avrupa ülkelerinde 70'in üzerinde Robo Danışman var ve en bilinenleri; Scalable Capital, Easyfolio, Nutmeg, Money Farm, Wealthify, True Wealth, Simple Wealth, Etfmatic, Feel Capital, Easyvest, FundShop. Türkiye'ye bakıldığında ise AkıllıParam ve AkıllıBes sektörün lideri olarak görülüyor. Teknolojiye olan ilgi nedeniyle Robo Danışmanların sayısı Asya'da da hızla artmaktadır. Çin, Asya'daki ana oyunculardan biridir. Bununla birlikte Hindistan, Japonya, Singapur ve Avustralya Robo Danışman pazarında önemli ilerlemeler kaydetti. Asya-Pasifik'te önde gelen Robo Danışmanlar; Chloe by 8 Securities, Aqumon, Kristal Ai, Smartly, 5paisa ve ScripBox'tır. Diğer gelişmekte olan ekonomilerde de Robo Danışmanlık hizmeti mevcut ancak şimdiye kadar diğer bölgelere göre daha sınırlı. Örneğin; Afrika ve Latin Amerika'da toplamda sadece 6 Robo Danışman hizmeti bulunmaktadır.
Her nesilden insanın teknolojiyi kucaklaşması yatırım yönetiminde dijital yetenekleri arttırarak Robo Danışmanları günden günde daha da yaygınlaşmasına sebep olmaktadır.. Statista’ya (2021) göre, Robo Danışman hizmetlerini kullananların sayısının 2024 yılına kadar 436 milyona çıkacağı tahmin ediliyor. Bu rakam 2017’ye göre on kat daha fazla. Bunun yanında Robo Danışmanlar tarafından yönetilen varlığın 2021'de 1.3 trilyon dolara, 2025 yılına kadar ise 3 trilyon dolara ulaşması bekleniyor. Hızla büyüyen sektör büyük bir potansiyele işaret etmektedir. Önümüzdeki üç sene içinde Dünya’daki tüm varlıkların %10’nunun Robo Danışmanlar tarafından yönetilmesi beklenmektedir.
Dünya’da Vanguard (Amerika) pazar lideri konumundadır. Schwab Intelligent (Amerika) ikinci sırada yer almaktadır. Betterment (Amerika), Wealthfront (Amerika), Personal Capital (Amerika), Charles Schwab (Amerika), FutureAdvisor (Amerika), TD Ameritrade (Amerika), Acorns (Amerika), M1 Finance (Amerika), Wealthsimple (Kanada), Nest Wealth (Kanada), WealthBar (Kanada), Scalable Capital (Almanya, Avusturya, İsviçre, İngiltere), Easyfolio (Almanya), Nutmeg (İngiltere), Money Farm (İngiltere, İtalya), Wealthify (İngiltere), True Wealth (İsviçre), Simple Wealth (İsviçre), Etfmatic (Avrupa), Feel Capital (İspanya), Easyvest (Belçika), FundShop (Fransa), Portu (Çek Cumhuriyeti), Finax (Slovakya), AkıllıBES(Türkiye), Akıllı Param (Türkiye), Chloe by 8 Securities (Hong Kong), Aqumon (Hong Kong), Kristal Ai (Singapur), Smartly (Singapur), 5paisa (Hindistan) ve ScripBox (Hindistan) önde gelen Robo Danışmanlardır.